Groot Graffel

Vordenseweg 12

Er liggen nog geen Stolpersteine voor Vordenseweg 12. Vraag hier Stolpersteine aan.

In 1899 werd het landgoed Het Groot Graffel in Warnsveld aangekocht. Daar stichtte een Zutphense instelling een buitenverblijf voor krankzinnigenverpleging. De trend eind negentiende eeuw was om psychiatrische patiënten te verplegen buiten de stad. Het terrein bestond uit een woonhuis en een boerderij.

Op 1 juli 1901 werden de eerste patiënten opgenomen. Allerlei groepen mensen van psychische stoornissen tot aan mensen met een verstandelijke beperking werden opgenomen. Het aantal patiënten steeg al snel uit tot boven de 175 en het aantal verzoeken tot plaatsing bleef groeien. Tot 1969 veranderde er binnen Het Groot Graffel niet heel veel. Patiënten verbleven op grote slaapzalen en hadden nauwelijks privacy. De zogenoemde bedverpleging was populair vooral bij onrustige, lichamelijk zieke en epileptische patiënten. Vanaf de twintiger jaren kwam daar activerende therapie bij op het terrein. Praten met patiënten was overigens alleen weggelegd voor artsen en hoofdverpleegkundigen.

De behandeling van patiënten stelde vóór de Tweede Wereldoorlog weinig voor. De patiënten verbleven allemaal intern. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde dit: er kwamen medicijnen en therapieën om patiënten beter te behandelen.

De Sint Josephstichting in Apeldoorn
Op 29 april 1925 kochten de broeders Penitenten een landgoed aan op de Deventerstraat in Apeldoorn. Dit landgoed was toen 30 hectare groot. De broeders hadden al langer plannen om een derde stichting te bouwen voor rooms-katholieke krankzinnigen uit de Noordelijke provincies.

Op 1 februari 1927 zegenden zij het St. Antonius-paviljoen in en een week later kwamen de eerste patiënten. In 1953 kwam de eerste psycholoog in dienst. In 1987 kreeg de St. Josephstichting een nieuwe naam: ‘De Wellen’. Het werd opener en er werd minder 'geheimzinnig' gedaan over patiënten. In 2000 fuseerde De Wellen met RIAGG Oost-Veluwe Apeldoorn en kreeg de nieuwe naam ‘Spatie’ totdat zij in 2007 fuseerde met GGNet.

Oorlog en het terrein
Vanaf januari 1943 kwamen steeds meer patiënten die verbleven in instellingen bij de kust, naar Het Groot Graffel. De Duitse bezetter vreesden voor een invasie van de geallieerden en hadden diverse gebouwen van instellingen aan de kust, gevorderd voor hun eigen manschappen. Zo verbleven op het ‘hoogtepunt’ 1250 patiënten op het terrein terwijl er slechts 475 bedden beschikbaar waren. Een half jaar na de bevrijding verlieten de laatste geëvacueerden het terrein.

Patiënten in oorlogstijd
Patiënten in zorginstellingen behoren tot een kwetsbare groep in de samenleving, dat was vroeger nog meer het geval. Hoe kwetsbaar zij waren, bleek in Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog. Toen kregen psychiatrische patiënten en mensen met een beperking in zorginstellingen te maken kregen met vermindering van de zorg en voedsel. Door verwaarlozing en al dan niet bewust uitgelokte sterfte werd er ‘ruimte’ gemaakt voor wat men zag als de ‘levenskrachtige’ delen van de bevolking. En Duitsland was tijdens die Eerste Wereldoorlog niet het enige land waar dat gebeurde, al was men er elders vaak minder openhartig over. Deze manier van ‘ruimte maken’ diende enkele jaren later als basis voor de grootschalige euthanasie programma’s in het Derde Rijk. Daarbij zouden uiteindelijk honderdduizenden patiënten in het Derde Rijk de dood vinden, niet alleen door versterving en andere min of meer ‘passieve’ maatregelen, maar ook door massamoord: de gaskamers zijn voor het eerst voor de moord op patiënten uit instellingen ingezet.

Het hoofdgebouw van psychiatrisch centrum Groot Graffel werd in de eerste meidagen van 1945 getroffen door Canadese beschietingen. Maar een volledige vernietiging werd op het laatste moment voorkomen. Soms blijkt de werkelijkheid net iets anders te zijn dan wat algemeen bekend is. Dat is zeker het geval bij de bevrijding van het psychiatrisch ziekenhuis het Groot Graffel in Warnsveld, aan het eind van de tweede wereldoorlog. Het heldhaftige gedrag van de toenmalige geneesheer-directeur P. van Bork, die in april 1945 dwars door de Duitse linies heenliep om de Canadezen te vragen met de beschieting van het hoofdgebouw te stoppen, is genoegzaam bekend.  In het boekje 'De bevrijding van Warnsveld' is dit feit uitgebreid beschreven. Voor zijn dappere optreden in die moeilijke periode is hij in 1995 geëerd met een gedenktegel in het hoofdgebouw van het huidige GGNet. 

Onderzoek
Het onderzoek in Nederland naar de geschiedenis van de inrichtingen tijdens WO II is nog maar nauwelijks begonnen. Uit de paar studies die zijn verschenen weten we inmiddels wel dat de sterfte in 4 inrichtingen bij een qua omvang ongeveer gelijkblijvende bevolking toenam van 2600 in 1942 tot 3700 overleden patiënten in 1945. Vooral ten tijde van de hongerwinter in de laatste maanden van 1944 en de eerste maanden van 1945 stierven in het Westen van het land een in vergelijking met de burgerbevolking, zeer hoog aantal patiënten door ondervoeding en ziekte. Op sommige plaatsen kwam wel een derde van de patiënten om het leven. Tekenend is dat een onderzoekscommissie van de geallieerden de situatie die zij in het voorjaar van 1945 aantrof in psychiatrisch ziekenhuis Zon en Schild in Amersfoort karakteriseerde als ‘the most serious picture of malnutrition in Holland’

Op de website Post uit de Vergetelheid kunt u meer lezen over de gebeurtenissen bij de verschillende psychiatrische instellingen tijdens WO II.

Bron: https://ggnet.nl/over-ggnet/geschiedenis-ggnet-en-psychiatrie