Het Groot Graffel

In 1899 werd het landgoed Het Groot Graffel in Warnsveld aangekocht. Het doel was het stichten van een buitengesticht voor krankzinnigenverpleging. Het terrein, met een woonhuis en een boerderij, is op dat moment 28 hectare groot.

Op 1 juli 1901 worden de eerste patiënten opgenomen. Het aantal patiënten stijgt al snel uit tot boven de 175 en het aantal verzoeken tot plaatsing blijft groeien.

Tot 1969 verandert er binnen Het Groot Graffel niet heel veel. Patiënten verblijven op grote slaapzalen en hebben nauwelijks privacy. De groep binnen Het Groot Graffel was een willekeurige verzameling mensen met psychische stoornissen en geestelijke handicaps.

In 1998 krijgt Het Groot Graffel een nieuwe naam: (Psychiatrisch) Spectrum Gelderland-Oost.



In 2002 fuseert het Spectrum Gelderland-Oost met RIAGG Oost-Gelderland, RIBW Oost-Gelderland, de PAAZ'en van streekziekenhuizen Winterswijk, Doetinchem en Zutphen en de psychiatrische polikliniek van het streekziekenhuis in Zevenaar, tot GGNet.

Bron: GGNET

 _________________________________________________________________

Zoektocht naar de identiteit van 2 joodse patiënten uit Groot Graffel

Op donderdag 8 april 1943 schreef psychiater en neuroloog Marius ten Raa:

"Mej. S. van Weezel en mevr. M. Velmans-Cohen zijn heden overgebracht naar een Joodsche Ziekeninrichting in Zutphen en afgeschreven uit het register van Oude en Nieuwe Gasthuis".

Volgens het archief van het Psychiatrisch Spectrum Gelderland Oost zijn, 9 Joodse patiënten op last van de bezettende macht op 8 april 1943 uit het Groot Graffel weggehaald en overgebracht naar het Israëlitisch noodziekenhuis te Zutphen (bij de Synagoge), waar ze de volgende dag werden weggevoerd naar Westerbork en nadien niet zijn teruggekeerd.

Van enkelen is bekend dat zij reeds op 16 april 1943 te Sobibor zijn omgebracht.

- M(arianna) Velmans-Cohen is inderdaad 9 april in kamp Westerbork aangekomen, 13 april op transport gegaan en 16 april 1943 vermoord in Sobibor.

- Mej. S. van Weezel zou volgens het joodsmonument.nl Sophia kunnen zijn. Sophia van Weezel, was vermoord in Sobibor op 9 april 1943. Dit is iets te snel nadat Mej. S. op 8 april was opgepakt. De sites dutchjewry.org van Akevoth en yadvashem.org van het Holocaustarchief in Israël, gaven vergelijkbare informatie.

In het bevolkingsregister van Castricum vond ik S. van Weezel terug als Sara, geboren op 13 september 1883. In het archief te Zutphen vond ik de patiëntenkaartjes van Sara van Weezel en Marianna Cohen. Op beide staat vermeld: "kerkgenootschap Ned.(erlands) Isr.(aëlitisch) en n.h. (niet hersteld) ontslagen 8/4 '43".

Van Sara van Weezel was na 8 april NIETS bekend. In de overlijdensregisters van Warnsveld, Zutphen, Westerbork en kamp Westerbork kon ik Sara niet vinden. Een geesteszieke dame van 59 jaar zie ik ook niet aan de Duitsers ontsnappen, waar is zij dan gebleven?

Ik heb informatie gevraagd aan 'Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork'. Omdat ik over Sara niks meer kon vinden besloot ik de hele groep van 8 april uit te zoeken en mogelijk een tweede bestemming te vinden.

Ik verzamelde alle mij bekende informatie betreffende de razzia van 8 april op Groot Graffel. De genoemde lijst van 9 kon ik aanvullen tot 13 opgepakte Joodse patiënten.

Van deze groep waren er 11 aangekomen op 9 april in kamp Westerbork. Hiervan is er 1 op 14 april 1943 in Westerbork overleden, 9 gingen er 13 april op transport en zijn op 16 april in Sobibor vermoord, 1 ging er 20 april op transport en is op 23 april in Sobibor vermoord.

Ik ben nu niet één naar twee patiënten kwijt, namelijk:

- Sara van Weezel uit Bakkum en

- Bloeme de Beer afkomstig uit Santpoort.

Aan 'De Oorlognazorg van het Rode Kruis' informatie gevraagd over deze twee patiënten. Ik kreeg van het Rode Kruis bericht dat ze mogelijk Sara en Bloeme gevonden hadden. Op de transportlijst van 20 april stonden twee Geisteskranke Frauen aus einem unbekannten Orte, van beiden was de geboortedatum en plaats onbekend en één werd er Mietje genoemd.

Bijna gelijktijdig gaf Kamp Westerbork bericht dat ze mogelijk Sara gevonden hadden, n.l. eine Frau schwachsinnig, met onbekende geboortedatum en plaats, zij kwam 9 april uit Zutphen en ging 13 april op transport en werd op 16 april in Sobibor vermoord.

Alles aan de kant gelegd en later rustig nogmaals bekeken kwam ik met Kamp Westerbork en het Rode Kruis tot de conclusie dat:

- Bloeme de Beer is de Geisteskranke Frau aus einem unbekannten Orte, welke aan moest sterken en daardoor 20 april 1943 op transport ging en 23 april in Sobibor werd vermoord.

Of: zij is de onbekende vrouw uit Zutphen, welke als eine Frau schwachsinnig, op 9 april 1943 in Westerbork kwam en 13 april op transport ging en 16 april in Sobibor werd vermoord, en

- Sara van Weezel is de onbekende vrouw uit Zutphen, welke als eine Frau schwachsinnig op 9 april 1943 in Westerbork kwam en 13 april op transport ging en 16 april in Sobibor werd vermoord.

Of: Sara is de Geisteskranke Frau aus einem unbekannten Orte is welke aan moest sterken en daardoor 20 april 1943 op transport ging en 23 april in Sobibor werd vermoord.

Ton de Groot (Castricum)

Kaddiesj

(Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd in opdracht van de Duitse bezetter, patiënten en personeel van de psychiatrische instelling Duin en Bosch in Castricum geëvacueerd. Zeventig jaar na de evacuatie steekt Castricummer Ton de Groot veel tijd in onderzoek van wat er gebeurd is met de psychiatrische patiënten in de Tweede Wereldoorlog. Op zijn initiatief is er nu een herdenkingsbord in Castricum geplaatst voor deze vergeten slachtoffers.)

 ___________________________________________________________________

Het verzwegen oorlogsleed van psychiatrische patiënten

Wat is er gebeurd met psychiatrische patiënten en verstandelijk beperkten in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog? Dit is de Dag Reportage gaat op zoek naar het verzwegen oorlogsleed van psychiatrische patiënten. (Bron EO).    Link: https://www.eo.nl/ditisdedag/reportage/aflevering-detail/dit-is-de-dag-20150425t211800/

________________________________________________________________

'Vergeten helden' alsnog postuum geëerd  

Het hoofdgebouw van psychiatrisch centrum Groot Graffel werd in de eerste meidagen van 1945 getroffen door Canadese beschietingen. Maar een volledige vernietiging werd op het laatste moment voorkomen.

Soms blijkt de werkelijkheid net iets anders te zijn dan wat algemeen bekend is. Dat is zeker het geval bij de bevrijding van het psychiatrisch ziekenhuis het Groot Graffel in Warnsveld, aan het eind van de tweede wereldoorlog. Het heldhaftige gedrag van de toenmalige geneesheer-directeur P. van Bork, die in april 1945 dwars door de Duitse linies heenliep om de Canadezen te vragen met de beschieting van het hoofdgebouw te stoppen, is genoegzaam bekend. 

In het boekje 'De bevrijding van Warnsveld' is dit feit uitgebreid beschreven. Voor zijn dappere optreden in die moeilijke periode is hij in 1995 geëerd met een gedenktegel in het hoofdgebouw van het huidige GGNet.



Rond die tijd werd ook al de naam van ene dokter Marius ten Raa genoemd, die zich eveneens zou hebben ingezet om te voorkomen dat de gebouwen van het psychiatrisch ziekenhuis door de geallieerden in puin zouden worden geschoten. Een promotieonderzoek was ervoor nodig om er achter te komen welke rol dokter Ten Raa daarbij precies heeft gespeeld.



Het begon allemaal bij een verzoek om informatie dat Warnsvelder Henk Mulder, secretaris van de stichting Historisch Bezit ONG en Museum Groot Graffel, in 2006 kreeg van Cécile aan de Stegge. Mulder: "Zij was bezig met een dissertatie over de ontwikkeling van de psychiatrische verpleegkunde in de 20e eeuw en had gegevens over patiënten nodig. Ik kon haar niet helpen en heb haar naar het Stadsarchief van Zutphen verwezen.

 

Daar stuitte zij op het handgeschreven oorlogsdagboek van psychiater en neuroloog Marius ten Raa, waarin ook de gebeurtenissen bij de bevrijding van het Graffel waren beschreven. Daaruit bleek dat Ten Raa op de avond van 4 mei 1945, toen de Canadese infanterie de aanval op het Graffel inzette het (slag)veld in trok. Begeleid door hoofdverpleger Johannes Nonnekes, die met de handen omhoog en een lantaarn meeliep, kon hij een Canadese officier ervan overtuigen dat het Graffel een ziekenhuis was en geen militaire vesting. Deze officier bleek opdracht te hebben het gesticht volledig te vernietigen, omdat het op de stafkaart stond aangegeven als militaire vesting. Het resultaat was dat de beschietingen werden gestaakt en dat zo gelukkig de levens van veel patiënten werden gespaard. Het gebouw was inmiddels al zwaar beschadigd en vijf patiënten hadden toen al het leven verloren.



Dokter Ten Raa was op 17 juni 1942 met 195 patiënten en 17 personeelsleden naar Warnsveld geëvacueerd vanuit het Provinciaal Ziekenhuis Duin en Bos in Bakkum (NH). Met een capaciteit van 475 bedden moesten in die tijd 1245 patiënten, deels afkomstig van instellingen uit de kuststrook, onder de meest moeilijke omstandigheden worden gehuisvest."

Na de ontdekking van het oorlogsdagboek rees de vraag wiens ingrijpen nu echt had geleid tot het staken van het vuren. De conclusie was dat Van Bork de artilleriebeschieting vanuit het zuiden had weten te stoppen en Ten Raa het mortiervuur vanuit het oosten. De zoon van Ten Raa vroeg, gesteund door onderzoekster Cécile aan de Stegge, om ook aan het moedige gedrag van zijn vader een blijvende herinnering in Warnsveld tot stand te brengen.

 

Zowel de raad van bestuur van GGNet als de museumcommissie bleken graag bereid dokter Marius ten Raa en broeder Joop Nonnekes na 63 jaar alsnog te eren. Op zaterdag 17 mei 2008 werd in het hoofdgebouw van GGNet, in het bijzijn van de naaste familie, een door de Zutphense kalligraaf Trudy Demoed vervaardigde oorkonde onthuld, als een laat eerbetoon aan de inmiddels overleden 'vergeten helden.'